Νεάντερταλ στη Μάνη! Τι έτρωγαν, πώς ζούσαν, τι τεχνογνωσία διέθεταν οι πρωτοπόροι αυτοί της εποχής τους;

Νεάντερταλ στη Μάνη!

Τι έτρωγαν, πώς ζούσαν, τι τεχνογνωσία διέθεταν οι πρωτοπόροι αυτοί της εποχής τους;

Πριν από μερικές ημέρες η Μάνη βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ξένων μέσων ενημέρωσης. Ο λόγος; Στο σπήλαιό της στα Καλαμάκια αποκαλύφθηκαν απολιθώματα που, μαζί με ένα δόντι που είχε βρεθεί προσφάτως σε γειτονική περιοχή, αποτελούν τα πρώτα κατάλοιπα ανθρώπων του Νεάντερταλ στην Ελλάδα. Οσο και αν ακούγεται παράδοξο, ως τώρα αποδείξεις για την παρουσία των στενών συγγενών μας της Παλαιολιθικής Εποχής στον ελληνικό χώρο δεν υπήρχαν. Αυτό όχι επειδή σπανίζουν - όπως αποδεικνύεται ισχύει μάλλον το αντίθετο - αλλά γιατί η παλαιοαρχαιολογική έρευνα ήταν παραμελημένη στη χώρα μας. Η πολυετής ανασκαφή στο σπήλαιο στα Καλαμάκια και τα πλούσια ευρήματά της εκτός από τα πρώτα δείγματα των Νεάντερταλ προσφέρουν επίσης μια σπάνια ματιά στον τρόπο ζωής τους, αποκαλύπτοντας όχι μόνο τα εργαλεία τους αλλά και το τι έτρωγαν και πώς ήταν το περιβάλλον και η καθημερινότητά τους.

Μια σπηλιά σε μια ακρογιαλιά της Μάνης έκρυβε μέσα της έναν θησαυρό. Εκεί οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν μια σειρά οστά και εργαλεία των Νεάντερταλ - των «εξαδέλφων» του Homo sapiens που εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς πριν από περίπου 30.000 χρόνια. Απολιθώματα των στενών αυτών συγγενών μας έχουν βρεθεί σχεδόν παντού στην Ευρώπη. Ως πρόσφατα όμως… έλαμπαν διά της απουσίας τους από τον ελληνικό χώρο.

Τα απολιθώματα που βρέθηκαν στο σπήλαιο στα Καλαμάκια, μαζί με ένα δόντι που είχε βρεθεί λίγο νωρίτερα στο σπήλαιο της Λακωνίδας, επίσης στη Μάνη, είναι τα πρώτα κατάλοιπα των Νεάντερταλ που ταυτοποιούνται στη χώρα μας. Για τον λόγο αυτόν η δημοσίευση της σχετικής μελέτης στην επιθεώρηση «Journal of Human Evolution» την περασμένη εβδομάδα συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των ξένων μέσων ενημέρωσης, καθώς αποτελεί την πρώτη επιβεβαίωση μιας υποψίας που εθεωρείτο ως τώρα απολύτως λογική αλλά δεν είχε αποδειχθεί: ότι η Ελλάδα αποτέλεσε έναν σημαντικό σταθμό στη διαδρομή που ακολούθησαν τα διάφορα είδη των ανθρώπων βγαίνοντας από την Αφρική για να εξαπλωθούν στον υπόλοιπο κόσμο.

Παράλληλα όμως τα ευρήματα αυτά έχουν και ιδιαίτερο «ελληνικό» ενδιαφέρον, αφού αρχίζουν σιγά-σιγά να αποκαλύπτουν τη σε γενικές γραμμές άγνωστη προϊστορία μας. Ο τομέας της Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας ήταν παραμελημένος στην Ελλάδα. Αρχισε να αναπτύσσεται μόλις τις τελευταίες δεκαετίες και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα σχετικά ευρήματα - και οι γνώσεις - σπανίζουν. Η ανασκαφή στα Καλαμάκια είναι από τις πιο συστηματικές που έχουν γίνει ως σήμερα. Με τον πλούτο των ευρημάτων της φέρνει στο φως πολύτιμες πληροφορίες σκιαγραφώντας μια εικόνα όχι μόνο του τι είδους άνθρωποι έζησαν κάποτε εδώ αλλά και πώς ήταν το περιβάλλον και το κλίμα στο οποίο ζούσαν, ποια ζώα προτιμούσαν στο κυνήγι και στο φαγητό τους, πώς κατασκεύαζαν τα εργαλεία και πώς διαμόρφωναν το μέρος όπου κατοικούσαν - εν ολίγοις, πώς ήταν ο πολιτισμός τους. Γιατί, αν και «άνθρωποι των σπηλαίων», ήταν κάθε άλλο παρά απολίτιστοι.

Τα ανθρώπινα αυτά δοντια αποτελούν μερικά από τα πρώτα κατάλοιπα Νεάντερταλ που ταυτοποιούνται στην Ελλάδα

Οι άνθρωποι της μανιάτικης σπηλιάς

Το σπήλαιο στα Καλαμάκια αποτέλεσε, όπως αποδεικνύεται, τόπο κατοικίας των ανθρώπων επί αρκετές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. «Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα κατοικήθηκε χονδρικά - περιοδικά βέβαια - για μια περίοδο που διήρκεσε από 100.000 ως 40.000 χρόνια πριν από σήμερα» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ανδρέας Ντάρλας, προϊστάμενος της Εφορείας Παλαιολογίας-Σπηλαιολογίας Βορείου Ελλάδος, διευθυντής της ανασκαφής και κύριος συγγραφέας της μελέτης των ανθρώπινων απολιθωμάτων μαζί με την Κατερίνα Χαρβάτη, καθηγήτρια Παλαιοανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν στη Γερμανία. Σε σχέση με την πληθώρα των άλλων ευρημάτων - λίθινα εργαλεία, οστά ζώων, κοχύλια, στάχτες κ.ά. -, τα 14 ανθρώπινα κατάλοιπα ίσως να ακούγονται πενιχρά, είναι όμως πολύ σημαντικά.

«Τα απολιθώματα περιλαμβάνουν δέκα δόντια, δύο εκ των οποίων είναι γαλακτικά, ένα θραύσμα κρανίου, έναν σπόνδυλο παιδιού, ένα τμήμα περόνης και ένα σκαφοειδές οστό»περιγράφει η κυρία Χαρβάτη. «Συνολικά εκπροσωπούν τουλάχιστον οκτώ άτομα, εκ των οποίων δύο ήταν παιδιά». Τα περισσότερα από τα απολιθώματα αυτά, τα οποία δεν είναι σύγχρονα μεταξύ τους - δεν ανήκουν δηλαδή σε ανθρώπους που έζησαν ταυτόχρονα εκεί - φέρουν σύμφωνα με την καθηγήτρια έντονα χαρακτηριστικά των Νεάντερταλ. «Επίσης είναι ενδιαφέρον ότι δύο από τα δόντια ανήκαν σε άτομο προχωρημένης ηλικίας και παρουσιάζουν ραβδώσεις που προκλήθηκαν μάλλον από τον καθαρισμό τους με κάτι σαν κλαδάκι ή οδοντογλυφίδα οι οποίες παρατηρούνται αρκετά συχνά σε δόντια Νεάντερταλ από άλλες χώρες της Ευρώπης» συμπληρώνει. «Τέλος, το σκαφοειδές παρουσιάζει ξεκάθαρο σημάδι από δόντι κάποιου σαρκοφάγου ζώου, λύκου ή ύαινας, πράγμα που υποδεικνύει ότι κάποια από αυτά τα λείψανα μεταφέρθηκαν στη θέση αυτή από ζώα».

Αν και αυτή τη στιγμή είναι τα πρώτα, τα ανθρώπινα αυτά κατάλοιπα δεν θα πρέπει να είναι τα μόνα που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο. Οι ειδικοί θεωρούν ότι η παρουσία των Νεάντερταλ εδώ θα πρέπει να ήταν διαρκής και διάχυτη. Απλώς ως τώρα κανείς δεν έχει ψάξει συστηματικά για να την εντοπίσει. «Προσωπικά έχω κάνει στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας έρευνες, όχι ανασκαφές, επιφανειακές έρευνες, και παντού έχω βρει παλαιολιθικά ευρήματα» λέει ο κ. Ντάρλας. «Ξέρουμε ότι όλη η Ελλάδα έχει κατοικηθεί από τους παλαιολιθικούς ανθρώπους. Απλώς δεν υπάρχουν έρευνες που να το αποδεικνύουν».

Ιδιαίτερα φιλόξενη η Μάνη!

Η Μάνη θα πρέπει να υπήρξε ιδιαίτερα φιλόξενη για τους παλαιολιθικούς ανθρώπους, όχι μόνο επειδή διαθέτει εκατοντάδες σπήλαια αλλά και γιατί, εξαιτίας της θέσης της, αποτελούσε μια «όαση» στην εποχή των παγετώνων. Τα ευρήματα που έχουν φέρει στο φως οι αρχαιολόγοι στα δεκατρία χρόνια της ανασκαφής στα Καλαμάκια (από το 1993 ως το 2006) το μαρτυρούν. «Παρά το γεγονός ότι βρισκόταν σε παγετώδη περίοδο, η περιοχή αυτή, που είναι νότια και κοντά στη θάλασσα, δεν ήταν καλυμμένη με πάγους και το κλίμα ήταν πιο ήπιο σε σχέση με τις βορειότερες περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας» εξηγεί ο αρχαιολόγος. «Ετσι λοιπόν αποτελούσε καταφύγιο για τα ζώα που δεν μπορούσαν να ανεχθούν το κρύο πιο βόρεια και φυσικά και για τους ανθρώπους».

Εκτός από τα ανθρώπινα κατάλοιπα, έχουν βρεθεί επίσης οστά από πολλά είδη ζώων, τα οποία επιτρέπουν στους ειδικούς να κρίνουν πώς ήταν το κλίμα και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής ανά περιόδους σε αυτές τις δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Επίσης έχουν βρεθεί πολλά λίθινα εργαλεία καθώς και κατάλοιπα από στάχτες και κατασκευές στο έδαφος που δίνουν πληροφορίες για τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των κατοίκων του σπηλαίου. Πώς ήταν αυτός: Μάλλον πολύ πιο εξελιγμένος απ' ό,τι φαντάζονται πολλοί.

Υψηλή τεχνολογία 100.000 χρόνια πριν

«Η έκφραση που συνηθίζουμε να λέμε, ότι κάποιος ζει στην Παλαιολιθική Εποχή, είναι μύθος» λέει ο κ. Ντάρλας. «Σε σύγκριση με εμάς σήμερα, ναι, είχαν μείνει πίσω. Αλλά και εκείνοι οι άνθρωποι ήταν πρωτοπόροι της εποχής τους. Αν δεν υπήρχαν εκείνα τα πρώτα σκαλοπάτια δεν θα φθάναμε ποτέ εδώ που είμαστε σήμερα. Αρα ας μην τους φανταζόμαστε απλώς άγριους».

Τα λίθινα εργαλεία που έχουν βρεθεί είναι κυρίως μεταποιητικά, όπως ξέστρα - τα οποία χρησιμοποιούσαν για να ξύνουν, π.χ., δέρματα -, μαχαίρια ή σουβλιά, αλλά και αιχμές, που μάλλον χρησιμοποιούνταν σε όπλα. «Είναι κατασκευασμένα από σκληρά πετρώματα και έχουν πελεκηθεί με μεθόδους που είχαν επινοήσει και αναπτύξει σε υψηλό επίπεδο, κάτι που δείχνει ότι ήταν μια τεχνολογία που είχε αναπτυχθεί από πολύ-πολύ παλιά και συνεχώς εξελισσόταν» εξηγεί ο αρχαιολόγος. Αν και λίθινα, τα μαχαίρια ήταν πολύ κοφτερά.«Εκοβαν σαν ξυράφι. Στόμωναν βεβαίως γρήγορα, αλλά μπορούσαν εύκολα να παράγουν όσα ήθελαν» περιγράφει. «Εχουμε κάνει κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα με επιδείξεις όπου με λίθινα εργαλεία κομματιάζεις ένα ολόκληρο ζώο, το κόβεις όπως θέλεις και το κάνεις μερίδες».

Τα εργαλεία από... γυαλιστερές (Callista chione) αποτέλεσαν μια πρωτοτυπία των κατοίκων του σπηλαίου της Μάνης

Εργαλεία από γυαλιστερές

Οι εξελιγμένοι άνθρωποι του Νεάντερταλ της Μάνης παρουσιάζουν επίσης και κάποιες ιδιαιτερότητες σε σχέση με τους συγχρόνους τους άλλων περιοχών της Ευρώπης, αφού, όπως φαίνεται, πρωτοτύπησαν κατασκευάζοντας κάποια εργαλεία τους από… γυαλιστερές (Callista chione), τα οστρακοειδή που γνωρίζουμε ακόμη σήμερα. «Ο άνθρωπος ποτέ δεν μπαίνει σε καλούπι. Εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες που του προσφέρει το περιβάλλον» σχολιάζει ο κ. Ντάρλας. «Εδώ ήταν κοντά στη θάλασσα. Βρήκαν κάποια όστρακα που ήταν σκληρά και κάποια στιγμή κάποιοι άνθρωποι είχαν την ιδέα - αυτό μία φορά έγινε μόνο - να φτιάξουν εργαλεία από κοχύλια. Είναι μια προσαρμογή στο περιβάλλον».

Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής Εποχής ζούσαν νομαδική ζωή - δεν εγκαθίσταντο μόνιμα σε ένα μέρος αλλά μετακινούνταν στην περιοχή. Επομένως τα σπήλαια δεν ήταν μόνιμες κατοικίες. Χρησιμοποιούνταν είτε για να περάσουν εκεί «οικογενειακώς» κάποιο διάστημα μέχρις ότου μετακινηθούν κάπου πιο πέρα είτε, ακόμη πιο προσωρινά, για μερικές διανυκτερεύσεις από τους κυνηγούς που είχαν αφήσει πίσω τις οικογένειές τους και είχαν βγει προς αναζήτηση τροφής. Παρ' όλα αυτά οι προσωρινοί κάτοικοι φαίνεται ότι διαμόρφωναν κάπως τον χώρο έτσι ώστε να τους εξασφαλίζει κάποιες ανέσεις και φυσικά άναβαν φωτιά. Στα Καλαμάκια έχουν βρεθεί κατάλοιπα από εστίες διαφόρων τύπων - είτε απλές, είτε σαν λακκούβες στο χώμα, είτε λακκούβες περικλεισμένες με πέτρες κ.λπ. - μαρτυρώντας διαφορετικές παραδόσεις και συνήθειες. Επίσης, όπως φαίνεται, αν το έδαφος ήταν λασπωμένο το «έστρωναν» με πέτρες, ενώ οι αρχαιολόγοι εικάζουν ότι θα πρέπει να έκλειναν με δέρματα την είσοδο της σπηλιάς για να προστατευθούν από τον αέρα, τη βροχή και το κρύο.

Ενα θραύσμα από οστό ζώου με ίχνη κοπής από
εργαλεία αποκαλύπτεται στην ανασκαφή

Τι περιελάμβανε το... μενού

Τι έτρωγαν; Τα πλούσια ευρήματα οστών ζώων δίνουν απάντηση και σε αυτό. «Τα ζώα που βρίσκουμε εκεί είναι αυτά τα οποία κατά προτίμηση έχουν κυνηγήσει οι άνθρωποι, επομένως μας δείχνουν συγχρόνως και τις διατροφικές προτιμήσεις τους» εξηγεί ο κ. Ντάρλας. «Στο μεγαλύτερο μέρος τους οι ένοικοι των σπηλαίων κυνηγούσαν κατά προτίμηση τα πλατώνια, ένα είδος ελαφιού σαν αυτά που ζουν σήμερα στη Ρόδο και στη Λήμνο. Αυτό είναι το κυριότερο, μετά έχουμε τα αγριοκάτσικα και τα αγριόγιδα. Σε μια φάση κατοίκησης βρίσκουμε ότι έτρωγαν πολλές χελώνες, και μάλιστα πιστεύουμε ότι μετά χρησιμοποιούσαν τα καύκαλα ως αγγεία». Πέρα από αυτά τα κυρίως ή κατά καιρούς προτιμώμενα «φαγώσιμα» ζώα οι αρχαιολόγοι έχουν ανασκάψει επίσης οστά από ελέφαντες (το γεγονός ότι τα δείγματα είναι πολύ λίγα υποδηλώνει, όπως λένε, ότι οι άνθρωποι δεν τους κυνηγούσαν ιδιαίτερα), αλλά και από αρκετά σαρκοβόρα ζώα, όπως αλεπούδες, αγριόγατους και λιοντάρια.

Αν και η ανασκαφή έχει τελειώσει από το 2006, οι ανακαλύψεις από τα ευρήματά της τώρα αρχίζουν να γίνονται γνωστές γιατί οι μελέτες του είδους απαιτούν πολύ χρόνο. Οπως μας λέει ο κ. Ντάρλας, έχει μελετηθεί ένα μεγάλο μέρος του αρχαιοζωολογικού υλικού - δηλαδή των ζώων - και τα αποτελέσματα θα δημοσιευθούν σύντομα. Οι δομές που δείχνουν την οργάνωση του χώρου έχουν μελετηθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η μελέτη των λίθινων εργαλείων. «Και βέβαια υπάρχουν και πολλά δείγματα που είναι για εργαστηριακές αναλύσεις» προσθέτει. «Εχουμε κάποιες χρονολογήσεις, αλλά αναμένουμε και αποτελέσματα από εργαστηριακές αναλύσεις. Κάποιες αφορούν τον προσδιορισμό του παλαιοκλίματος και της διατροφής, όχι τόσο των ανθρώπων όσο κυρίως των ζώων».

Νέες ανασφαφές σε εξέλιξη

Οι ανακαλύψεις μας για την Παλαιολιθική Εποχή στον ελληνικό χώρο δεν θα εξαντληθούν όμως στα Καλαμάκια. Οπως λέει ο αρχαιολόγος, και άλλες ανασκαφές βρίσκονται πλέον σε εξέλιξη και οι μελέτες από τα ευρήματά τους θα ακολουθήσουν. Παράλληλα, η κυρία Χαρβάτη έχει ξεκινήσει εδώ και έναν χρόνο το πρόγραμμα Paleoanthropology in the Gates of Europe (Παλαιοανθρωπολογία στις Πύλες της Ευρώπης - PaGE) σε συνεργασία με έλληνες ερευνητές από την Εφορεία Παλαιολογίας - Σπηλαιολογίας, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. «Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το Starting Grant του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας με το οποίο βραβεύθηκα το 2011 και έχει στόχο την περαιτέρω εξερεύνηση της εξέλιξης του ανθρώπου στην Ελλάδα» λέει. «Εχουμε ήδη ξεκινήσει τις έρευνες και είμαι αισιόδοξη ότι θα έχουμε καινούργια σημαντικά στοιχεία πολύ σύντομα». 

Σπήλαια της Μάνης
Ενα διαχρονικό καταφύγιο
Οι δυτικές ακτές της Μάνης στη Λακωνική Χερσόνησο φημίζονται κυρίως για το Σπήλαιο του Διρού. Η περιοχή όμως είναι διάσπαρτη με εκατοντάδες σπήλαια, άλλα μεγάλα και εντυπωσιακά - όπως αυτό της Αλεπότρυπας, που αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο - και άλλα μικρά και ασήμαντα. Διάσημα ή άσημα, τα σπήλαια αυτά αποτέλεσαν, όπως αποδεικνύεται, ένα διαχρονικό καταφύγιο για τους ανθρώπους, από την πρώτη εμφάνισή τους στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου. «Ολα είχαν κατοικηθεί, και μάλιστα ο άνθρωπος τα χρησιμοποιούσε σε κάθε περίοδο της ιστορίας του και της προϊστορίας του. έτσι λοιπόν έχουμε μια διαχρονική χρήση των σπηλαίων» λέει ο Ανδρέας Ντάρλας. 

«Βέβαια δεν έχουν διατηρήσει όλα τα σπήλαια κατάλοιπα αυτής της χρήσης απ' όλες τις περιόδους».

Οπως εξηγεί, έχει αποκαλυφθεί χρήση των σπηλαίων της περιοχής στην παλαιολιθική περίοδο (όπως στα Καλαμάκια ή στη Λακωνίδα), αλλά και στη Νεολιθική. Τότε μάλιστα η χρήση τους αλλάζει, καθώς δεν χρησιμοποιούνταν πια μόνο ως χώροι πρόχειρης κατοίκησης, αλλά και - καθώς έχει αρχίσει η παραγωγή των τροφίμων - ως χώροι αποθήκευσης. «Σιγά-σιγά αργότερα», συνεχίζει ο αρχαιολόγος, «όταν η Μάνη άρχισε να αποκτά την άνυδρη μορφή που έχει σήμερα, κάποια στιγμή άρχισε να εξαφανίζεται το νερό. Ορισμένα σπήλαια διατηρούν νερό, το νερό που σταλάζει μέσα, σχεδόν όλον τον χρόνο. Και έτσι άρχισαν να χρησιμοποιούνται και ως τόποι προμήθειας νερού. Κάποια από αυτά απέκτησαν μάλιστα και ιερό χαρακτήρα, γιατί ξεδιψούσαν και είχαν νερό όλον τον χρόνο σε μια άνυδρη περιοχή». Ενα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα, όπως επισημαίνει, είναι το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, το οποίο είχε μέσα μια λίμνη απ' όπου οι άνθρωποι προμηθεύονταν νερό.

Σε όλες τις περιόδους, από την προϊστορική περίοδο και την Εποχή του Χαλκού ως τις πρώιμες ιστορικές περιόδους και την κλασική περίοδο, τα σπήλαια της Μάνης χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι λατρείας και ταφής των νεκρών. Σε κάποια έχουν βρεθεί και ανάγλυφα, όπως στη Μουζή, όπου υπάρχει ένα ανάγλυφο του Ηρακλή. «Μετά, με την έλευση του χριστιανισμού, κάποια χρησιμοποιήθηκαν ως μοναστήρια και έχουμε αγιογραφημένα σπήλαια» συμπληρώνει ο κ. Ντάρλας, «ενώ κατόπιν, στους μεσαιωνικούς χρόνους που είναι και οι πιο ταραγμένοι, έχουμε σπήλαια τειχισμένα, που έγιναν καταφύγια». Σε κάποια από αυτά, όπως διευκρινίζει, οι κατασκευές είναι μάλιστα ισχυρές, με πολύ ψηλά τείχη. Σε αυτούς τους ταραγμένους χρόνους ανήκουν και τα λεγόμενα «πειρατικά» σπήλαια. «Είναι κάποια σπήλαια που βρίσκονται στη μέση στον γκρεμό, πολύ μικρά, και ήταν παρατηρητήρια ή και καταφύγια» λέει. «Θα μπορούσε κάποιος δηλαδή να ανεβεί με μια ξύλινη σκάλα την οποία σήκωνε μετά και δεν μπορούσε να πλησιάσει κανείς».

Οι σπηλιές της Μάνης συνεχίζουν να φιλοξενούν ανθρώπους ως τις μέρες μας. «Τα σπήλαια στη Μάνη χρησιμοποιούνταν τακτικά ως και τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Ζουν σήμερα άνθρωποι που έχουν γεννηθεί σε σπήλαια, όχι γιατί έμεναν μόνιμα εκεί αλλά γιατί, αν ένα σπήλαιο ήταν ας πούμε κοντά στα χωράφια, οι άνθρωποι έμεναν εκεί για έναν ή δύο μήνες, όσο διαρκούσαν οι αγροτικές δουλειές» εξηγεί ο κ. Ντάρλας. Σήμερα ακόμη κάποια χρησιμοποιούνται ως στάβλοι ή και - ενίοτε - για σύντομη διαμονή από τους ανθρώπους.  

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Τα μαθηματικά του κελαϊδίσματος!

Τα μαθηματικά του κελαϊδίσματος

Ενα στατιστικό μοντέλο εξηγεί πώς τα πουλιά - και μαζί και εμείς οι άνθρωποι - μαθαίνουν από τα λάθη τους

Ουάσινγκτον 

Πώς τα ωδικά πτηνά μαθαίνουν να κελαηδούν σωστά, χωρίς φάλτσα; Αν ποτέ σας έχει απασχολήσει το ερώτημα, η επιστήμη είναι τώρα σε θέση να σας παρουσιάσει το πρώτο μαθηματικό μοντέλο που προβλέπει την ικανότητα των πουλιών να μαθαίνουν τη σωστή «ορθοφωνία» διδασκόμενα από τα λάθη τους. Αν πάλι θεωρείτε το ζήτημα άνευ ουσίας, οι ειδικοί μπορούν εύκολα να σας πείσουν περί του αντιθέτου. Το μοντέλο τους μπορεί να επεκταθεί σε όλα τα είδη, αποκαλύπτοντας πώς και εμείς οι άνθρωποι μαθαίνουμε από τα λάθη μας, ενώ παράλληλα μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων θεραπειών για την αποκατάσταση της ομιλίας.

Μωρουδίστικα τραγούδια

Η μελέτη διεξήχθη από τον βιολόγο Σάμιουελ Σέιμπερ του Πανεπιστημίου Εμορι και τον φυσιολόγο Μάικλ Μπρέιναρντ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο σε κοινωνικούς σπίνους – γνωστοί και ως σπίνοι της Βεγγάλης (Lonchura striatadomestica). Στόχος της ήταν η ανάπτυξη ενός μοντέλου το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διερεύνηση των μηχανισμών με τους οποίους ο εγκέφαλος μαθαίνει διορθώνοντας τα – φωνητικά στην περίπτωση αυτή – λάθη του.

Ακριβώς όπως εμείς οι άνθρωποι μαθαίνουμε να μιλάμε, τα μωρά των σπίνων μαθαίνουν να κελαηδούν ακούγοντας τους μεγάλους. Μόλις μερικές ημέρες αφού βγουν από το αβγό, οι μικροί σπίνοι της Βεγγάλης αρχίζουν να μιμούνται τους ήχους που βγάζουν τα ενήλικα πτηνά. «Στην αρχή το τραγούδι τους είναι υπερβολικά μεταβλητό και άναρθρο»εξηγεί ο κ. Σέιμπερ. «Σαν μωρουδίστικα, στην ουσία».

Στη συνέχεια ωστόσο τα μικρά εξασκούνται διαρκώς, ακούγοντας τους ήχους που βγάζουν κάθε φορά και διορθώνοντας τα λάθη που εντοπίζουν σε αυτούς. Με τον τρόπο αυτό κάποια στιγμή φθάνουν τα κελαηδούν όπως τα μεγαλύτερά τους πουλιά.

Πώς μαθαίνουμε από τα λάθη μας

Όπως τα παιδιά των ανθρώπων έτσι και τα μικρά των πτηνών κάνουν πολλά «μεγάλα» και «μικρά» λάθη καθώς μαθαίνουν να μιλούν ή να κελαηδούν – και έχουν την ικανότητα να τα διορθώνουν. Στους ενήλικες – ανθρώπους και πτηνά – η «μεταβλητότητα» στην επιδιόρθωση των λαθών είναι πολύ μικρότερη. Σύμφωνα με μια θεωρία αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος, για λόγους ασφαλείας, «φιλτράρει» τα λάθη, αποκλείοντας τα μεγάλα και επικεντρώνοντας την προσοχή του στα μικρότερα.

«Για να διορθώσει τα λάθη ο εγκέφαλος είναι αναγκασμένος να βασιστεί στις αισθήσεις»λέει ο κ. Σέιμπερ. «Το πρόβλημα είναι ότι οι αισθήσεις είναι αναξιόπιστες. Αν υπάρχει θόρυβος στο περιβάλλον, για παράδειγμα, ο εγκέφαλος μπορεί να θεωρήσει ότι δεν ακούει καλά και να αγνοήσει την αισθητική εμπειρία». Η σχέση ανάμεσα στη μεταβλητότητα της επιδιόρθωσης των λαθων και στην ικανότητα εκμάθησης ίσως εξηγεί, σύμφωνα με τους επιστήμονες, γιατί τα μικρά παιδιά μαθαίνουν πιο γρήγορα ενώ οι ενήλικες δεν προσαρμόζονται εύκολα στις αλλαγές και στις νέες συνθήκες.

«Είτε είναι κάποιος τραγουδιστής της όπερας είτε είναι πουλί υπάρχει πάντα μεταβλητότητα στους ήχους του» εξηγεί ο ειδκός. «Όταν ο εγκέφαλος συλλαμβάνει ένα λάθος στον τόνο φαίνεται ότι χρησιμοποιεί αυτή την απλή αλλά κομψή στρατηγική για να αξιολογήσει την πιθανότητα αυτό το λάθος να είναι απλώς ένας εξωτερικός θόρυβος – ένα πρόβλημα στην ανάγνωση του σήματος – ή ένα πραγματικό λάθος στην εκφώνηση».

Μικρό λάθος, καλύτερη εκμάθηση

Οι ερευνητές θέλησαν να ποσοτικοποιήσουν τη σχέση ανάμεσα στο μέγεθος ενός λάθους και την πιθανότητα που υπήρχε το λάθος αυτό να διορθωθεί από τον εγκέφαλο. Για τον λόγο αυτό, όπως περιγράφουν στο σχετικό άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences», φόρεσαν στους σπίνους μικροσκοπικά ακουστικά. Μέσω αυτών τους «ξαναέπαιζαν» το τραγούδι τους κάνοντας παρεμβολές με τρόπο ώστε να τους ξεγελούν και να νομίζουν ότι κάνουν οι ίδιοι κάποιο λάθος.

«Όταν κάναμε μικρές αλλαγές στον τόνο τα πουλιά μάθαιναν πολύ καλά και διόρθωναν τα λάθη γρήγορα» λέει ο κ. Σέιμπερ. «Οσο μεγαλώναμε τις μεταβολές στον τόνο τα πουλιά μάθαιναν λιγότερο καλά ώσπου, σε ένα συγκεκριμένο σημείο, έπαυαν πια να μαθαίνουν».

Με βάση αυτά τα δεδομένα οι ειδικοί ανέπτυξαν το πρώτο μαθηματικό μοντέλο που περιγράφει το κατά πόσον ένα πουλί μπορεί να μάθει από τα λάθη του ανάλογα με το μέγεθος αυτών των λαθών καθώς και το σημείο στο οποίο αυτή η ικανότητα αυτή σταματά. «Ελπίζουμε ότι αυτό το μαθηματικό πλαίσιο σχετικά με το πώς τα πουλιά μαθαίνουν να κελαηδούν θα βοηθήσει στην ανάπτυξη συμπεριφορικών θεραπειών για την αποκατάσταση της ομιλίας στους ανθρώπους αλλά και θα αυξήσει τη γενικότερη κατανόησή μας σχετικά με το πώς ο εγκέφαλός μας μαθαίνει» τόνισε ο ερευνητής

Βρήκαν πώς να αλλάζουν τις αναμνήσεις μας

Βρήκαν πώς να αλλάζουν τις αναμνήσεις μας

Η μη επεμβατική μέθοδος μπορεί να βοηθήσει μαθητές και φοιτητές καθώς και άτομα με μετατραυματικό στρες

Ουάσινγκτον 

Μελέτες που διεξήχθησαν από ερευνητική ομάδα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα δείχνουν ότι είναι πιθανό να αλλάξουμε την υπάρχουσα ανάμνηση ενός ατόμου με το να εισάγουμε νέες ή διαφορετικές πληροφορίες. Το «κλειδί» είναι ο κατάλληλος συγχρονισμός κατά την ανάκληση αυτής της ανάμνησης.

«Εάν επανενεργοποιήσουμε μια ανάμνηση ανασύροντάς την, αυτή καθίσταται και πάλι πιο ευάλωτη σε αλλαγές. Αν σε αυτό το χρονικό σημείο δώσουμε στο άτομο νέες αντιφατικές πληροφορίες, τότε είναι πολύ πιο δύσκολο να ανακληθεί η αρχική ανάμνηση αργότερα»ανέφερε ο επικεφαλής της νέας μελέτης δρ Τζέισον Τσαν, επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αϊόβα.

Επίδραση στη δηλωτική μνήμη

Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα των μελετών της ομάδας οι οποίες δημοσιεύονται στο τελευταίο τεύχος της επιθεώρησης «Proceedings of the National Academy of Sciences» είναι η επίδραση που έχει η συγκεκριμένη μέθοδος στη δηλωτική μνήμη – πρόκειται για τη μνήμη που ανασύρεται ενσυνείδητα και περιγράφεται με λόγια, όπως το να αναφέρει κάποιος τι έκανε το προηγούμενο Σαββατοκύριακο. Η επίδραση είναι ισχυρή επειδή το άτομο ανακαλεί αυτή τη μνήμη και ενσωματώνει στη συνέχεια νέες πληροφορίες. Ο δρ Τσαν και οι συνεργάτες του δοκίμασαν την επίδραση των νέων πληροφοριών όταν αυτές παρουσιάζονταν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα μετά την ανάκληση της αρχικής ανάμνησης.

Είδαν ότι όταν η προσθήκη των νέων πληροφοριών ήταν άμεση, τότε η ανάμνηση μπορούσε να μεταβληθεί. Δεν συνέβαινε όμως το ίδιο όταν οι καινούργιες πληροφορίες παρουσιάζονταν 48 ώρες μετά την ανάκληση της αρχικής ανάμνησης. Ο δρ Τσαν αναφέρει ότι, βασιζόμενος και σε άλλες μελέτες, εκτιμά ότι υπάρχει ένα χρονικό παράθυρο έξι ωρών προτού επανεδραιωθεί η ανάμνηση μετά την ανάκλησή της – μετά από αυτό το χρονικό παράθυρο η ανάμνηση δεν μπορεί να μεταβληθεί. «Κατά τη διάρκεια της επανεδραίωσης της ανάμνησης είναι εύκολο να παρέμβουμε. Όταν όμως κλείσει το χρονικό παράθυρο και η ανάμνηση ξαναγίνει σταθερή, εάν το άτομο λάβει νέες πληροφορίες αυτές δεν μπορούν να ενσωματωθούν».

Το πείραμα της… τηλεοπτικής ένεσης

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι ερευνητές διεξήγαγαν το ακόλουθο πείραμα σε εθελοντές: τους έβαλαν να παρακολουθήσουν ένα 40λεπτο επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς «24» στο οποίο ένας τρομοκράτης επιτίθεται σε μια αεροσυνοδό κάνοντάς της μια υποδόρια ένεση. Στη συνέχεια οι ειδικοί προσπάθησαν να επαναφέρουν την ανάμνηση που είχαν οι εθελοντές σχετικά με το τηλεοπτικό επεισόδιο. Τους έβαλαν να ακούσουν μια ηχογραφημένη ανακεφαλαίωση του επεισοδίου η οποία περιείχε διαφορετικές λεπτομέρειες, όπως ότι ο τρομοκράτης κρατούσε όπλο αντί για ένεση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι συμμετέχοντες δυσκολεύονταν περισσότερο να θυμηθούν την ένεση – μόνο όμως όταν είχαν θυμηθεί τη λεπτομέρεια της ένεσης προτού ακούσουν για το όπλο.

Εκτός του εργαστηρίου, τα νέα αποτελέσματα θα μπορούσαν να έχουν άμεση σχέση σε ό,τι αφορά τους αυτόπτες μάρτυρες ενός εγκλήματος. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον δρα Τσαν, αν κάποιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας σε μια ληστεία σε τράπεζα και αργότερα ανέσυρε από τη μνήμη του τις λεπτομέρειες για αυτή τη ληστεία ενώ παρακολουθούσε στην τηλεόραση μια σκηνή ληστείας σε τράπεζα, τότε θα ήταν πιθανό η μυθοπλασία της τηλεοπτικής σκηνής να παρενέβαινε στην αρχική ανάμνησή του.

Σημαντικό το περιεχόμενο

Κατά τη διάρκεια των μελετών του ο δρ Τσαν ανακάλυψε ότι το περιεχόμενο των αναμνήσεων αλλά και των νέων πληροφοριών που… προσπαθούν να εισαχθούν σε αυτές παίζει σημαντικό ρόλο. Σε ένα πείραμα οι εθελοντές έλαβαν πληροφορίες σχετικά με ένα όπλο, το οποίο όμως χρησιμοποιήθηκε σε μια σύλληψη για ναρκωτικά. Όταν οι εθελοντές εξετάστηκαν στη συνέχεια δεν φάνηκε να υπάρχει επίδραση στην ανάμνηση που αφορούσε την ένεση και την αεροσυνοδό.

«Οι άνθρωποι δεν ‘ενημερώνουν’ πάντα με νέα κωδικοποίηση μια προηγουμένως εγκατεστημένη ανάμνηση καθώς η νέα κωδικοποίηση γίνεται συνεχώς. Πρέπει να αφορά συγκεκριμένα την αρχική ανάμνηση ώστε αυτή να αλλάξει» σημείωσε ο ειδικός.

Επίδραση σε μαθητές και φοιτητές 

Η νέα αυτή ερευνητική δουλειά ρίχνει επίσης φως στο πώς επεξεργαζόμαστε νέες πληροφορίες όταν μαθαίνουμε κάτι καινούργιο στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο ή στη δουλειά. Ο ερευνητής υποστηρίζει ότι τα ευρήματά του μπορούν να επηρεάσουν το πώς οι φοιτητές θυμούνται την ύλη για μια εξέταση. Αν για παράδειγμα, φοιτητές συζητούν μεταξύ τους την ύλη ενός μαθήματος και ένας εξ αυτών παράσχει στους άλλους λανθασμένες πληροφορίες, τότε θα είναι πιο δύσκολο για τους υπόλοιπους να ανασύρουν μετά τις σωστές πληροφορίες για να έχουν καλά αποτελέσματα στις εξετάσεις.

Ο ειδικός σκοπεύει στο μέλλον να μελετήσει περαιτέρω τον ακριβή χρόνο που θα πρέπει να εισάγονται νέες πληροφορίες ώστε να αλλάξει μια ανάμνηση καθώς και το ακριβές περιεχόμενο των πληροφοριών που θα εισαχθούν. Σύμφωνα με τον ίδιο, θα μπορούσε να διερευνηθεί το ενδεχόμενο παρέμβασης στη μνήμη σε περιπτώσεις όπως αυτές του μετατραυματικού στρες με αυτή τη μη επεμβατική τεχνική η οποία θα ήταν ίσως ικανή να καταργήσει τα φάρμακα. Ετσι μελλοντικά, ασθενείς θα «ξεφορτώνονται» επιλεκτικά τις επώδυνες αναμνήσεις τους διατηρώντας παράλληλα εκείνες που δεν είναι τραυματικές.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ 

Σκιάθος-Νησί των Σποράδων

Σκιάθος- Το νησί με τι καταγάλανες παραλίες,τα αξιοθέατα και τους τόπους λατρείας

Ακολουθήστε τον Σύνδεσμο : http://history-pages.blogspot.com/2012/11/blog-post_18.html 

Description de l'Egypt

FOLLOW: http://descegy.bibalex.org/

Βρέθηκε άγαλμα του Αμενχοτέπ Γ' ύψους 13 μέτρων Το φιλοτεχνημένο σε χαλαζίτη γλυπτό ανακαλύφθηκε κοντά στο Λούξορ

Ενα τεράστιο άγαλμα του Αμενχοτέπ Γ' ανακάλυψαν Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι κοντά στο Λούξορ. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αγάλματα του συγκεκριμένου Φαραώ που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα.

Το φιλοτεχνημένο σε χαλαζίτη γλυπτό, ύψους μεγαλύτερου από 13 μέτρα, βρέθηκε σε επτά κομμάτια στον ταφικό ναό του Αμενχοτέπ Γ' στο Κομ αλ-Χιτάν.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του Ανωτάτου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, πρόκειται για ένα από τα δύο αγάλματα που είχαν τοποθετηθεί στη βόρεια είσοδο του ναού, τα οποία πιθανότατα καταστράφηκαν κατά το σεισμό του έτους 27 π.Χ.

Το άγαλμα, του οποίου το κεφάλι δεν έχει ακόμη βρεθεί, ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1928, αλλά εν συνεχεία θάφτηκε κάτω από τη γη.

Τώρα, οι αρχαιολόγοι στοχεύουν στην αποκάλυψη του δεύτερου αγάλματος.

«Η ομάδα των αρχαιολόγων ασχολείται τώρα με τον καθαρισμό, τη συλλογή και την αποκατάσταση των επτά κομματιών για να τα ξαναβάλει στη θέση τους, και την αναζήτηση του κεφαλιού του αγάλματος» ανέφερε σε ανακοίνωσή του το αιγυπτιακό υφυπουργείο Αρχαιοτήτων, προσθέτοντας ότι αυτός ο «πέτρινος» Φαραώ πρόκειται να επανατοποθετηθεί στη θέση του στην είσοδο του ναού.

Ο Αμενχοτέπ Γ', ο οποίος κυβέρνησε την Αίγυπτο από το 1390 έως το 1352 π.Χ., ήταν πατέρας του Ακενατόν, του «αιρετικού Φαραώ» που θεωρείται πρόδρομος του μονοθεϊσμού, επειδή προσπάθησε να επιβάλει την αποκλειστική λατρεία του Ατόν, και παππούς του Τουταγχαμών.

πηγη: το βήμα

Το ναυάγιο του Ακρωτηριού-AKROTIRI (MV ACHAIOS) SHIPWRECK- ΚΥΠΡΟΣ

AKROTIRI (MV ACHAIOS) SHIPWRECK

This is the MV Achaios shipwreck, also known as the Akrotiri shipwreck. 

Achaios M/V was built in 1932 by A/S porsgrunn M/V, and onwed by Akarnania Maritime Co. She was on voyage from Yugoslavia to Jeddah with a cargo of timber. She ran aground in a storm at Akrotiri Peninsula and wrecked. All were saved. Maximum depth is 4 metres. Ideal for snorkeling. 

  

Ελληνικές ταινείες- ERT

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟΝ ΣΥΝΔΕΣΜΟ: 

http://www.cosmoleech.com/news/1-0-69

Μικρό θέατρο Γόρτυνας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Μικρό θέατρο Γόρτυνας στο νομό Ηρακλείου Κρήτης

Το μικρό, όπως λέγεται, θέατρο της Γόρτυνας βρίσκεται δίπλα στο ναό του Πύθιου Απόλλωνα και είναι το καλύτερα διατηρημένο από όλα τα θέατρα της ρωμαϊκής Κρήτης. Σύμφωνα με τον Ο. Belli το προστώο διαστάσεων 76 μ. x 36 μ.έχει εξωτερική κιονοστοιχία 88 μ. x 45 μ. Από το προστώο υπήρχαν θύρες προς το εσωτερικό της σκηνής καθώς και στο ίδιο το θέατρο. Εναλλακτική πρόσβαση φαίνεται ότι προσέφεραν κλίμακες κατά μήκος των εξωτερικών πλευρών της σκηνής, οι οποίες πιθανότατα οδηγούσαν στο κοίλο πάνω από τις παρόδους.

Το κοίλο είχε περίμετρο 102 μ. με εξωτερικό τοίχο πλάτους 1,30 μ. Είχε κατασκευαστεί με σύνθετο σκυρόδεμα και πλίνθινες εξωτερικές όψεις, αλλά επίσης είχε χρησιμοποιηθεί ντόπια πέτρα, με τους δόμους να συνδέονται μεταξύ τους με χάλκινους συνδέσμους. Ο εξωτερικός τοίχος διαμορφωνόταν από τη συνήθη για τα ρωμαϊκά θέατρα τοξοστοιχία. Οι τοξωτές στοές περιέβαλλαν το κτήριο της σκηνής και στις τρεις πλευρές της. Στην κορυφή του κοίλου υπήρχε πλατύτερη είσοδος, η οποία πλαισιωνόταν από διπλές αντηρίδες, ενώ τις υπόλοιπες 10 στοές πλαισίωναν μονές αντηρίδες πλάτους 2,60 μ. Το κοίλο είχε εσωτερική διάμετρο 31,40 μ. και εξωτερική περίπου 50μ. Υπήρχαν δύο διαζώματα τα οποία χωρίζονταν μεταξύ τους με κυκλικό διάδρομο πλάτους 3 μ. και με άλλον ένα διάδρομο, στην κορυφή των εδωλίων, πλάτους 2,50 μ.

Η θεμελίωση του κοίλου ήταν κατασκευασμένη με θολωτές κατασκευές, όπως συνηθιζόταν στα ρωμαϊκά θέατρα.

Η πρόσοψη της σκηνής μήκους 50 μ.ήταν μάλλον απλά διαμορφωμένη, με τέσσερις ορθογώνιες εξέδρες σε κάθε πλευρά της κεντρικής θύρας και με κίονες μπροστά. Στο σημείο της κεντρικής θύρας η πρόσοψη κλίνει προς το εσωτερικό με μία ακόμη εκατέρωθεν εξέδρα και κίονες. Η κεντρική αυτή είσοδος με δύο κίονες εκατέρωθεν του άξονα της οδηγεί στην κυρίως αίθουσα του εσωτερικού της σκηνής το οποίο έχει διαστάσεις 30 μ. x 27 μ. Αυτοί οι κίονες, όπως και οι υπόλοιποι κίονες του θεάτρου είναι δωρικού ρυθμού από λευκό και μαύρο χρώμα. Στο προστώο οι κίονες ήταν από γρανίτη. Μάρμαρο επίσης χρησιμοποιήθηκε σε μαρμαροθετήματα στους τοίχους του θεάτρου.

Ο Taramelli στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποίησε εκτεταμένη επιφανειακή έρευνα στην περιοχή του κοίλου και ο Colini μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα τη δεκαετία του 1930. Σήμερα το μνημείο ανασκάπτεται συστηματικά από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή η οποία εκπονεί μελέτη και για τη συντήρηση του μνημείου.

 Μαρία Μπρεδάκη

Αρχαιολόγος

Πώς το πουλί χάνει το… πουλί του

Πώς το πουλί χάνει το… πουλί του

Μια πρωτεΐνη συρρικνώνει το πέος των πτηνών μέσα στο αβγό, μάλλον λόγω φυσικής επιλογής

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  07/06/2013 21:15

Στον κόκορα, όπως και στο 97% των πτηνών, το πέος είναι ανύπαρκτο: όπως ανακάλυψαν ερευνητές, μια πρωτεΐνη οδηγεί στη συρρίκνωσή του για χάρη της εξέλιξης

5

emailεκτύπωση  

Ουάσινγκτον 

Φως σε ένα ερώτημα που απασχολεί εδώ και καιρό τους εξελικτικούς βιολόγους ρίχνει μια μελέτη αμερικανών ερευνητών. Το άλυτο μυστήριο αφορά το… χαμένο πέος των πουλιών. Όπως ανακάλυψαν οι ειδικοί η απουσία του στη συντριπτική πλειονότητα των πτηνών οφείλεται σε μια πρωτεΐνη η οποία το «συρρικνώνει» εν τη γενέσει του όταν τα έμβρυα βρίσκονται ακόμη μέσα στο αβγό.

Παρά τον ευφημισμό που έχει επικρατήσει στη γλώσσα μας το 97% των αρσενικών πτηνών φημίζονται για την… ανυπαρξία του πουλιού τους: δεν διαθέτουν δηλαδή καθόλου ή – στην καλύτερη περίπτωση – διατηρούν μια υποψία αυτού που ονομάζουμε πέος σε άλλες συνομοταξίες ζώων που πολλαπλασιάζονται με εσωτερική γονιμοποίηση. Στους «τυχερούς» του 3% ανήκουν μεταξύ άλλων οι πάπιες, τα εμού και οι στρουθοκάμηλοι. Στην «άτυχη» πλειονότητα συγκαταλέγονται τα κοτόπουλα, στα οποία και εντοπίσθηκαν τα νέα ευρήματα των επιστημόνων.

Το παπί και το κοτόπουλο

Οι αρσενικές πάπιες θα μπορούσαν να θεωρηθούν μάλλον «προικισμένες»: το πέος τους είναι καλοσχηματισμένο και μεγάλο – μπορεί να φθάσει ως και το ένα τρίτο του μήκους του σώματός τους. Αντιθέτως οι κόκορες διαθέτουν μια πολύ μικρή φαλλική προεξοχή και εξασφαλίζουν τη διαιώνιση του είδους τους μέσω της αμάρας (ή κλοάκης), της κοινής εξόδου του πεπτικού, του ουροποιητικού και του αναπαραγωγικού συστήματός τους, την οποία διαθέτουν και οι κότες: το σπέρμα περνάει στο θηλυκό όταν οι δυο παρτενέρ ενώνουν τα εν λόγω σημεία στο λεγόμενο «φιλί της κλοάκης».

Για να εξετάσουν τον μηχανισμό ανάπτυξης του πέους στα πτηνά οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φλόριδας στη Γκέινσβιλ με επικεφαλής τον εξελικτικό βιολόγοΜάρτιν Κον παρακολούθησαν την ανάπτυξη εμβρύων παπιών και κοτόπουλων. Διαπίστωσαν ότι τα έμβρυα των κοτόπουλων αρχικά ανέπτυσσαν πέος παρόμοιο με αυτό που ανέπτυσσαν τα έμβρυα των παπιών. Την ένατη ημέρα της ανάπτυξης ωστόσο στα κοτόπουλα το πέος σταματούσε να μεγαλώνει και άρχιζε να συρρικνώνεται.

Μελετώντας το ζήτημα περαιτέρω οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η συρρίκνωση αυτή «προγραμματίζεται» από έναν γενετικό μηχανισμό. Αυτός φαίνεται να ενεργοποιεί τοπικά, στην άκρη του αναπτυσσόμενου πέους, την παραγωγή της Bmp4, μιας πρωτεΐνης που προάγει τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (απόπτωση).

Οι αρσενικές πάπιες ανήκουν στο 3% των πτηνών που διαθέτουν πέος

Για χάρη της κότας

Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Current Biology», υποδηλώνει ότι ο συγκεκριμένος μηχανισμός ελέγχου της ανάπτυξης του πέους δημιουργήθηκε με εξελικτικές παρεμβάσεις στη σήμανση της πρωτεΐνης Bmp4 και δεν λειτουργεί μόνο στα κοτόπουλα αλλά σε όλα τα πτηνά με αντίστοιχα χαρακτηριστικά. Δεν προτείνει ωστόσο κάποια ικανοποιητική ερμηνεία ως προς το γιατί επικράτησε σε τέτοιο βαθμό – ποιος είναι δηλαδή ο λόγος για τον οποίο τα περισσότερα πουλιά αποβάλλουν το πέος τους.

Ο δρ Κον θεωρεί ότι η συρρίκνωση του φαλλού των πτηνών μπορεί να αποτελεί «παράπλευρη απώλεια» της εξέλιξης άλλων μελών του σώματός τους, όπως τα άκρα ή τα δόντια, η ανάπτυξη των οποίων επηρεάζεται επίσης από πρωτεΐνες της ομάδας Bmp.

Αλλοι ειδικοί όμως, όπως αναφέρει μιλώντας στο «Nature» ο Μπομπ Μοντγκόμερι, εξελικτικός βιολόγος του Πανεπιστημίου Queens στο Οντάριο του Καναδά, έχουν αντίθετη άποψη. Θεωρούν ότι καθώς το φιλί της κλοάκης απαιτεί ιδιαίτερο «χειρισμό», οι κότες και τα άλλα θηλυκά πτηνά ίσως επέλεγαν αρσενικά με μικρότερο πέος προκειμένου να αποφύγουν τον σεξουαλικό καταναγκασμό. Με την πάροδο του χρόνου, υποστηρίζουν, αυτό οδήγησε στα σημερινά… πενιχρά αποτελέσματα.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Η αρχαία Πέργη στη Μικρά Ασία

Ανοίγει για τους επισκέπτες η αρχαία Πέργη στη Μικρά Ασία

Υπήρξε μία από τις ωραιότερες πόλεις της Ανατολής

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06:54

Ανοίγει για τους επισκέπτες _επιτέλους_ ο αρχαιολογικός χώρος της Πέργης, πρωτεύουσας της Παμφυλίας στη Μικρά Ασία (στην νότια επαρχία της Αττάλειας σήμερα), που υπήρξε στην αρχαιότητα μία από τις ωραιότερες πόλεις της Ανατολής.

Την είδηση έδωσε το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού αναφέροντας μεταξύ άλλων και το μεγάλο αρχαιολογικό έργο που έχει επιτευχθεί στην αρχαία ελληνική πόλη, στην οποία ωστόσο οι ανασκαφές γίνονται εδώ και 65 χρόνια (πρόκειται για την μακροβιότερη ανασκαφή στην Τουρκία) έχοντας αποκαλύψει ως τώρα μόνον το 20-25% των αρχαίων.

Ομάδα επτά αρχαιολόγων, τριών ειδικών για τις αναστηλώσεις και 39 εργατών απασχολούνται αυτή τη στιγμή στην Πέργη με τελευταία ευρήματα ψηφιδωτά και έναν δρόμο της αρχαίας πόλης. Αποκαλύφθηκαν όμως επίσης δύο από τα κύρια γλυπτά του Νυμφαίου καθώς και οκτώ ακόμη αγάλματα θεοτήτων, μία επιγραφή, μία πηγή και δύο γλυπτά (θεού και Ερωτα). Σύμφωνα με την ανακοίνωση μάλιστα, πέρισι και φέτος οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως περισσότερα από 200 (!) γλυπτά, τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο της Αττάλειας.

Ως σήμερα εξάλλου έχουν αποκαλυφθεί οι πύλες της πόλης, η αρχαία αγορά, δρόμοι,τρεις κρήνες, αγωγοί ύδατος και ορισμένα τμήματα των οικιών ενώ τα τείχη της ακρόπολης ξεχώριζαν ανέκαθεν στην περιοχή, όπως και η πύλη του θριάμβου, το αρχαίο θέατρο κ.α. Οπως πιστεύεται άλλωστε η Πέργη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εργαστήρια γλυπτικής στην αρχαιότητα.

Η πόλη είχε κτισθεί στις όχθες του ποταμού Κέστρου που στην αρχαιότητα ήταν πλωτός ενώ προστάτης της ήταν η Αρτεμης Περγαία της οποίας ο σπουδαίος ναός βρισκόταν έξω από την πόλη, προς τιμή της μάλιστα γίνονταν ετήσιες εορτές.

Στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της είχε καταληφθεί από τους Πέρσες για να παραδοθεί αργότερα στον Μέγα Αλέξανδρο και να την διοικήσουν μετά το θάνατό του οι Σελευκίδες, στη συνέχεια οι Ρωμαίοι και μετά οι Βυζαντινοί.

Ο Απόστολος Παύλος, ο Ευαγγελιστής Μάρκος και ο Βαρνάβας πέρασαν από την πόλη κηρύσσοντας τον χριστιανισμό.

Πηγή: http://www.tovima.gr

ΙΝΔΙΑ: Το Κατζουράχο του Ερωτα

ΙΝΔΙΑ: Το Κατζουράχο του Ερωτα

Ενα ταξίδι σε μια περιοχή γεμάτη συμβολισμούς, αρχέγονους μύθους, μαγευτικά τοπία και ιστορίες από το... Κάμα Σούτρα

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  02/06/2013 05:45

2

emailεκτύπωση  

Μια νύχτα με πανσέληνο 1.300 χρόνια πριν η νεαρή Hemvati, κόρη του αρχιερέα Mani Ram του Μπεναρές - που τότε λεγόταν Κατσί - διάλεξε να κάνει το λουτρό της σε μια μικρή λιμνούλα ανάμεσα σε άνθη του λωτού. Ηταν τόσο θεάρεστη η ομορφιά της που το ολόγιομο φεγγάρι - ο θεός Chandrama - που ασήμιζε τα νερά της λίμνης, βαθιά λαβωμένος από τα ανθοστόλιστα βέλη του θεού Kama (Ερωτα) κατέβηκε στη γη και την έκανε με το ζόρι δικιά του. Εκείνη τον απείλησε με την κατάρα της, όμως της υποσχέθηκε ότι το παιδί που θα γεννηθεί από τον έρωτά τους θα γίνει μεγάλος βασιλιάς. Το αγόρι ονομάστηκε Chandravarman, ήταν γενναίο και δυνατό και ο θρύλος λέει ότι από έφηβος δεν δίσταζε να σκοτώνει τίγρεις και λιοντάρια με τα γυμνά του χέρια. Οταν αργότερα έγινε βασιλιάς, ο θεός τού αποκάλυψε το μυστικό πώς να μετατρέπει το σίδερο σε χρυσάφι, κάτι που μόνο οι γιογκίν ασκητές κατέχουν, μια και ο χρυσός είναι το τέλειο ηλιακό μέταλλο, συμβολίζοντας με την αθανασία την ένωση του πνεύματος, της ελευθερίας και της πνευματικής αυτονομίας. Σαν οπαδός της Τάντρα-Γιόγκα ξεκίνησε την κατασκευή 85 ναών στο χωριό Κατζουράχο, οι οποίοι διακοσμήθηκαν με αμέτρητα ερωτικά γλυπτά ουράνιων μορφών αποδίδοντας με αυτόν τον τρόπο φόρο τιμής στην αίρεση της οποίας ήταν οπαδός, αλλά και στην τέχνη του έρωτα, το Κάμα Σούτρα. Θέλοντας ακόμη να τιμήσει τους γονείς του, το θεϊκό αυτό ζευγάρι, και να απαλλάξει τη μητέρα του από το βάρος της αμαρτίας που είχε διαπράξει κάνοντας έρωτα με τον θεό.

Ουράνιες νύμφες συντροφεύουν το υπέρτατο ζευγάρι

Το χωριό Kharjur (στα σανσκριτικά σκορπιός) ήταν το μέρος που η πανέμορφη Hemvati πήγε για να γεννήσει τον καρπό του έρωτά της με το Ολόγιομο Φεγγάρι. Η λέξη αυτή (Kharjur) προσδιορίζει τη στάση του σώματος των ουράνιων πλασμάτων που διακοσμούν τους ναούς και υπονοεί επίσης τη λαγνεία. Η περιοχή υπήρξε ένα μεγάλο τελετουργικό κέντρο όπου γίνονταν θυσίες στον θεό Ερωτα. Χιλιάδες ανώνυμοι καλλιτέχνες δημιούργησαν τις αμέτρητες Αpsaras – τις ουράνιες χορεύτριες –, τις φιλάρεσκες Nayikas, με τη λαγνεία στο πρόσωπο και στο σώμα, όλες ντυμένες με λεπτά πέπλα και κομψά κοσμήματα, άλλοτε να παίρνουν χορευτικές πόζες, άλλοτε να κοιτάζονται φιλάρεσκα σε έναν καθρέφτη, άλλοτε να μακιγιάρουν το πρόσωπό τους, μα πάντα με το λύγισμα της μέσης, όλο ερωτισμό, και την ηδυπάθεια στα πρόσωπά τους. Ανάμεσα στα μυθικά πλάσματα-sardulas, μισοί άνθρωποι, μισοί λιοντάρια, οι δαίμονες-asuras. Μα πιο πολύ απ’ όλα το αποκορύφωμα της τέχνης βρίσκεται στο μυθικό, τέλειο ζευγάρι Mithuna. Στο ίδιο το απόλυτο, που τι άλλο θα μπορούσε να είναι εκτός από την υπέρτατη στιγμή της ένωση του Θεού με τη Sakti του (θηλυκή του πλευρά);

Μυστικό κρυμμένο στην πυκνή ζούγκλα

Ηταν κοινό μυστικό στους ντόπιους ότι κάποιο μυστήριο κρυβόταν σε εκείνη την πυκνή ζούγκλα λίγο έξω από το χωριό Κατζουράχο. Το 1839 ο στρατιωτικός T.S.Burt από την ανατολική εταιρεία των Ινδιών ανακάλυψε τυχαία τους ναούς αυτούς που ήταν καλυμμένοι από πυκνή ζούγκλα και εν μέρει θαμμένοι. Φτιαγμένοι από κιτρινωπή ή κοκκινωπή πέτρα, οι ναοί αυτοί περίμεναν να δουν το φως του ήλιου ως το 1906 που άρχισαν οι ανασκαφές και ήταν το 1923 που αποκάλυψαν 20 από τους 85 αρχικούς. Οι ανασκαφές βέβαια συνεχίζονται ακόμη και το συγκρότημα χωρίζεται στο δυτικό (που είναι και το πιο σπουδαίο), στο ανατολικό και το νότιο. Το δυτικό περιλαμβάνει ναούς αφιερωμένους στις αιρέσεις των Σιβαϊστών και Βισνουιστών και το ανατολικό των Ζαϊνιστών.


Mandala, η εικόνα του Σύμπαντος
Μάνταλα σημαίνει κύκλος. Είναι το πολύπλοκο σχέδιο σαν λαβύρινθος που στο κέντρο του βρίσκεται το ιερό βουνό Καϊλάσα, όπου κατοικεί ο θεός Σίβα. Το Μάνταλα συμβολίζει τους δρόμους από τους οποίους πρέπει να περάσει ο άνθρωπος ώσπου να κατακτήσει το Απόλυτο. Το Μάνταλα βοηθάει τον διαλογισμό, αλλά και προστατεύει τους πιστούς. Κάθε γλυπτό κρύβει μέσα του ένα Μάνταλα αλλά και κάθε ναός είναι ένα γραμμικό Μάνταλα. Οι ναοί βρίσκονται σε μια πλατφόρμα και έχουν τρία επίπεδα που συμβολίζουν Ουρανό, Γη και Κάτω Κόσμο. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο περιλαμβάνει έναν πρόναο, το Mandapa ή Maha-Mandapa, όταν είναι υπόστυλος, τον κυρίως ναό που λέγεται Arotha-Mandapa και το ιερό που λέγεται Cella και είναι τοποθετημένο το άγαλμα του θεού. Εξωτερικά οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με γλυπτά και καταλήγουν σε Sikkaras (πύργους) με καμπυλωτές γωνίες και ένα μικρό στολίδι που βρίσκεται στην κορυφή και κέντρο του Mandala και λέγεται Amalaka, που συμβολίζει το ιερό βουνό Καϊλάσα. Στο εσωτερικό οι ναοί είναι επίσης διακοσμημένοι με αγάλματα, που κλειδώνουν το ένα μέσα στο άλλο. Ο ρυθμός των ναών ονομάζεται Nagara, που είναι συμβολική αναπαράσταση του ιερού βουνού και σε κάθε βαθμίδα της πυραμίδας αυτής αντιστοιχεί και με μια κατηγορία όντων.

Mithuna, το αρχέγονο τέλειο ζευγάρι

Το ποιητικό κομμάτι των ερωτικών γλυπτών του Κατζουράχο δεν θα μπορούσε να είναι τίποτε άλλο από τα υπέροχα ζευγάρια Mithuna. Αλλοτε αγκαλιασμένα, άλλοτε με τα πρόσωπά τους το ένα κοντά στο άλλο, άλλοτε να βρίσκονται σε ερωτική επαφή. Η Mithuna, μέρος της Τάντρα-Γιόγκα, είναι η ολοκλήρωση του ανθρώπου. Εκεί το αρχέγονο ζευγάρι, ο Purusha (άνδρας) και η Sakti (γυναίκα) ξαναβρίσκει το ταίρι του και μέσα από μια τελετουργία ενώνονται σε θρίαμβο του έρωτα και αγγίζουν το Απόλυτο. Η τρομακτική αποκάλυψη του μυστηρίου της ζωής αλλά και η γαλήνη του έρωτα λάμπουν στα πρόσωπα αυτών των πλασμάτων. Σε στάσεις βασισμένες στο Κάμα Σούτρα αλλά και στο πολύπλοκο τελετουργικό της Τάντρα-Γιόγκα, μεταμορφώνουν κάθε ζευγάρι σε θεό και θεά, που η υπέρτατη απόλαυση του μυστηρίου της ερωτικής πράξης τούς οδηγεί στα μονοπάτια του Δημιουργού.

Ενας έρωτας ως την αιωνιότητα
Οι ναοί του Κατζουράχο, χαρακτηρισμένοι από την UNESCO παγκόσμια κληρονομιά της ανθρωπότητας, πέρα από τον μύθο, την ιστορία, τον σκοπό της δημιουργίας τους, κληρονόμησαν στην ανθρωπότητα μια τέχνη, όπου η πνευματική έκφραση της θρησκευτικότητας ανυψώνει την καλλιτεχνική δημιουργία μέσα από τα περίφημα ερωτικά και αισθησιακά γλυπτά, τις στάσεις Tribhanga των ουράνιων πλασμάτων (τριπλή κάμψη του κορμού), τις άλλοτε τρυφερές και άλλοτε τρομακτικές απεικονίσεις των θεών του ινδουισμού και των προφητών του Ζαϊνισμού, και την υπέρτατη Αγάπη των Mithuna, του τέλειου πλάσματος εκεί που «οι δύο έσονται εις σάρκα μίαν», του πλατωνικού ανδρόγυνου που δεν θα πάψει να αναζητεί το ταίρι του εις τους αιώνες των αιώνων όταν οι θεοί από ζήλια για την τελειότητά του, το χωρίσουν. Σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου η θρησκεία μέσα από την τέχνη της γλυπτικής, με αφορμή τον έρωτα του φεγγαριού Chandrama για τη Hemvati, δεν ύμνησε τόσο τον Ερωτα του οποίου η Δύναμη ανυψώνει τον Ανθρωπο στο Απόλυτο, αποδεικνύοντας την κυριαρχία του στην Ανθρώπινη Ζωή.


Κάμα Σούτρα: θρίαμβος της ερωτικής πράξης
Ο συγγραφέας της «Τέχνης του Ερωτα» Vatsyayana έγραψε αυτό το έργο κατά τον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ. Μέσα από 1.250 στίχους διδάσκει σε άνδρες και γυναίκες την τέχνη του έρωτα μαζί με συμβουλές, συνταγές για ερωτικά φίλτρα, αλλά και συνταγές για τόνωση και βελτίωση του ανδρικού οργάνου! Την εποχή που έγινε η συγγραφή του βιβλίου ο Vatsyayana ήταν αναχωρητής και βρισκόταν στην τέταρτη περίοδο της ανθρώπινης ζωής του. Σε μια εποχή όπου οι γάμοι γίνονταν από συνοικέσιο και τα ζευγάρια συναντιόνταν συνήθως μετά τον γάμο, το βιβλίο αυτό ήταν κατά κάποιον τρόπο ένα βοήθημα με σκοπό να στηρίξει τις σχέσεις του ζευγαριού αλλά και να διαχωρίσει την ερωτική πράξη από τα ζωώδη ένστικτα και να αναγάγει ακόμη και την πιο μικρή της λεπτομέρεια σε ανώτερη τέχνη. Χαιρετίζοντας και τιμώντας κατ’ αρχήν το Ντάρμα (τάξη του κόσμου), την Αρθα (πλούτο), και τον Κάμα (έρωτα), θέτει τους ερωτικούς κανόνες και προτείνει τρόπους διέγερσης και ερωτικές στάσεις, πάντα σε αρμονία με αυτές τις τρεις δυνάμεις. Χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ το διδασκαλικό ύφος, υμνεί το ανδρικό όργανο – lingam – σαν σύμβολο της γονιμότητας αλλά και του θεού Σίβα, και το γυναικείο – yoni – της θεάς Παρβάτι, γυναίκας του Σίβα, και διδάσκει ερωτικές στάσεις που αρκετές φορές είναι ακροβατικές και χρειάζονται βοηθούς για την ολοκλήρωσή τους (άλλωστε την εποχή εκείνη οι άνδρες είχαν τη δυνατότητα να έχουν πολλές συζύγους, ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση).

ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΜΥΚΗΝΩΝ-ΔΕΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ

ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΜΥΚΗΝΩΝ-ΔΕΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ 

Τα Κυκλώπεια Τείχη, η Πύλη των Λεόντων, ο Τάφος του Ατρέα και γενικότερα οι θαλαμωτοί τάφοι των μυκηναΐων ηγεμόνων δεν ήταν το αποτέλεσμα μόνον μιας μακράς αρχιτεκτονικής εξέλιξης των προϊστορικών μεγάρων, που βρήκαν το απόγειό τους στις Μυκήνες αλλά σε μεγάλο βαθμό αποσκοπούσαν στην προώθηση κοινωνικό - πολιτικών και ιδεολογικών στόχων. Ήταν δηλαδή το μέσον προβολής ισχύος και επιβολής της εξουσίας σε όλη την περιοχή.

«Το ανάκτορο των Μυκηνών ήταν κυρίως ένα σχέδιο, που η άρχουσα τάξη και οι αρχιτέκτονές της ανέπτυξαν συνειδητά, προκειμένου να ενισχύσουν τη νομιμότητα της εξουσίας και το κύρος τους κατά την περίοδο επέκτασης της κυριαρχίας τους σε μεγάλο τμήμα της ΒΑ Πελοποννήσου», λέει ο καθηγητής κ. Τζέιμς Ράιτ, διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Στην ομιλία του, που θα γίνει την Πέμπτη 13 Ιουνίου (ώρα 19.00) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (αμφιθέατρο Δρακόπουλου) με τίτλο «Το ανάκτορο των Μυκηνών ως χώρος ιστορίας και ιδεολογικής ταυτότητας» ο κ. Ράιτ θα αναφέρει όλα τα στοιχεία που συγκλύνουν σ΄ αυτή την άποψη για την «ευρυάγυιαν» και «πολύχρυσον» πόλη, όπως την αναφέρει ο Όμηρος.

 «Για να δημιουργήσουν το ανακτορικό συγκρότημα βασίσθηκαν σε παραδόσεις, τοπικές, μινωικές ή και ξενόφερτες, που τους παρείχαν τη δυνατότητα υλοποίησης του οράματός τους όσον αφορά την προέλευση της νομιμότητας της εξουσίας και κατ΄ακολουθίαν της δύναμης και τoυ πλούτου τους», θα πει μεταξύ άλλων ο κ. Ράιτ. Κατ΄ αρχάς δηλαδή, οι ηγεμόνες των Μυκηνών στράφηκαν στην ιστορία του τόπου, προκειμένου να θέσουν τα όρια και να ορίσουν τις διαδρομές πρόσβασης στο κέντρο εξουσίας. Κάτι που οδήγησε στην δημιουργία μνημειακών χώρων και στην προβολή συμβόλων θρησκευτικής λατρείας και των προγονικών ταφών.

«Οι Μυκηναίοι άρχοντες πρόβαλλαν κατά την περίοδο της ακμής τους, τις αξιώσεις τους για την υπεροχή των Μυκηνών έναντι των άλλων μυκηναϊκών κέντρων στην ηπειρωτική Ελλάδα αναμειγνύοντας διάφορα στοιχεία είτε μινωικά είτε από άλλες χώρες», καταλήγει ο ίδιος. Η ομιλία θα πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του Μυκηναϊκού Σεμιναρίου, το οποίο πραγματοποιείται με οργανωτική επιτροπή τις κυρίες Νάγια Πολυχρονάκου - Σγουρίτσα, Ιφιγένεια Τουρναβίτου, Αιμιλία Μπάνου, Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη.

Πηγή: Μ.Θερμού, Το Βήμα

Διαβάστε περισσότερα Ἔρρωσο: Ανάκτορο των Μυκηνών: Δέος και υποταγή http://erroso.blogspot.com/2013/06/blog-post_3317.html#ixzz2Vt3NVcYI

FACEBOOK 1914-ΒΙΝΤΕΟ

Πώς θα ήταν το φατσοβιβλίο το 1914 εν καιρώ πολέμου-ΒΙΝΤΕΟ

ΒΙΝΤΕΟ: http://www.shotmcn.com/blog/2013/06/10/facebook-1914-what-if-facebook-existed-in-world-war-one/

Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ

Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ 

Μια πλευρά της Επιγραφής, γραμμένη βουστροφηδόν σε δωρική διάλεκτο.  Η Επιγραφή της Γόρτυνας αποτελεί τον πρώτο κώδικα της Ευρώπης, αστικού, οικογενειακού, κληρονομικού ΄Δικαίου και πολιτικής δικονομίας που διέπουν ακόμη και σήμερα τους αντίστοιχους κλάδους. 

 Γενικά επικρατεί  η γνώμη ότι το Δίκαιο αναπτύχθηκε στην Ρώμη. Οι νεώτερες έρευνες και προπάντων η ανακάλυψη της περίφημης Επιγραφής της Γόρτυνας αποδεικνύουν  ότι η προσφορά των Ελλήνων στον τομέα του Δικαίου υπήρξε υψίστης σημασίας και σπουδαιότητας.  Ας μη λησμονούμε ότι από τους Έλληνες ετέθησαν οι φιλοσοφικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η ορθή γνώση του Δικαίου.

Οι ερευνητές της αρχαίας Ιστορίας και της Νομικής έχουν ασχοληθεί περισσότερο με τις νομοθετικές διατάξεις της Σπάρτης και της Αθήνας βάση των διασωθεισών επιγραφών και από ιστορικές πηγές όπως τα συγγράμματα του Πλάτωνος.  Γνωστοί οι νομοθέτες Λυκούργος, Ζάλευκος, Δράκων, Σόλων και Κλεισθένης.

Η Επιγραφή της Γόρτυνας μας έδωσε πλήρη στοιχεία για τις νομοθετικές διατάξεις αστικού, οικογενειακού, κληρονομικού δικαίου και πολιτικής δικονομίας.  Ο Πλάτων στους «Νόμους» μιλάει με θαυμασμό για το πολίτευμα και την ευνομία της Γόρτυνας.  Οι νόμοι της Γόρτυνας έφθασαν σ' εμάς χαραγμένοι βουστροφηδόν σε δωρική διάλεκτο, πάνω σε μεγάλες πλάκες πωρόλιθου.

Η Επιγραφή ανάγεται στον 6ο π.Χ. αιώνα κι αποτελείται από δώδεκα στήλες (δέλτους) ύψους 1,75 μ. και πλάτους περίπου 0,67 - 0,69 μ. Συνολικά σώζονται 625 στίχοι.  Η Επιγραφή στην αρχική της μορφή πρέπει να περιείχε 630-640 στίχους.  Η ανάγνωση γίνεται από τα δεξιά προς τα αριστερά και συνεχίζεται στην επόμενη σειρά από τα αριστερά προς τα δεξιά και ούτω καθ' εξής, δηλαδή κατά τον τρόπο που στρέφονται οι βόες κατά το όργωμα του χωραφιού  (βους + στροφή).

Αρχικά βρέθηκαν τμήματα της Επιγραφής από Γάλους περιηγητές το 1857.  Το 1884 ανακαλύφθηκε το υπόλοιπο τμήμα της Επιγραφής που είχε χρησιμοποιηθεί σ' έναν υδρόμυλο ως οικοδομικό υλικό.  

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η Γόρτυς βρίσκεται στην εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς ανάμεσα στους Αγίους Δέκα και την Μητρόπολη.  Απέχει 45,5 χλμ. από το Ηράκλειο.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως νεολιθικά και Μινωϊκά λείψανα. Η Γόρτυς κατοικείται από το 7000 π.Χ. Σύμφωνα με την μυθική παράδοση ο Ζεύς μεταμορφωμένος σε ταύρο απήγαγε την Ευρώπη από τον Φοινίκη και την έφερε στην Γόρτυνα.  Κάτω από έναν αειθαλή πλάτανο από την ιερή ένωσή τους, γεννήθηκε ο γενάρχης, νομοθέτης των Μινωϊτών, ο Μίνως και οι κριτές του Κάτω Κόσμου, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδών.  Ο Ιερός Πλάτανος σώζεται μέσα στον Αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας.  Βέβηλα χέρια έχουν κόψει τον πλάτανο, όμως από τις ρίζες του ο καινούργιος πλάτανος θάλλει για να μας θυμίζει την παρουσία του πατέρα όλων των θεών και ανθρώπων. 

Ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας με το Ωδείο. Στο πίσω μέρος του Ωδείου  η πλινθόκτιστη κατασκευή όπου φιλοξενείται η Επιγραφή 

Οι Μυκηναίοι ονόμασαν την πόλη Ελλωτίς και Λάρισα προς τιμή κάποιας θεότητας. Αργότερα ήλθαν οι Αχαιοί από την Πελοποννησιακή Γόρτυνα, και σ' αυτό το γεγονός οφείλεται η ονομασία της.  Στην Γόρτυνα αναφέρονται ο Όμηρος, ο Στράβων κι ο Θεόφραστος.  

Η Γόρτυς υπήρξε από τις ισχυρότερες πόλεις της Δωρικής Κρήτης.  Κατά την κλασσική περίοδο η πόλη αναπτύχθηκε πολύ.

Στην αρχαιότητα η Γόρτυνα είχε δύο λιμάνια στη νότια ακτή, τη Λεβήνα και τα Μάταλα, που τα κυρίευσε μαζί με τη Φαιστό τον 3ο αι. π.Χ.  Οι Γορτύνιοι  διατήρησαν εχθρικές σχέσεις με την Κνωσό.  Αργότερα ανέπτυξαν φιλικές σχέσεις  με τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και τελικά βοήθησαν τους Ρωμαίους να καταλάβουν την Κρήτη και γι' αυτό η πόλη τους δεν καταστράφηκε από τον Ρωμαίο Κόιντο Μέτελλο το 68 π.Χ., όπως οι περισσότερες κρητικές πόλεις που αντιστάθηκαν. Η Γόρτυνα γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση στη Ρωμαϊκή περίοδο κι έγινε πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Κρήτης και της Κυρηναϊκής (Λιβύη), με πληθυσμό πάνω από 200.000.

Η επιδρομή των κατακτητών δεν άφησε τίποτα όρθιο 

Κατά την Ρωμαϊκή κυριαρχία η πόλη απέκτησε σπουδαία κτίρια όπως το Πραιτόριο, έδρα του Ρωμαίου επαρχιακού διοικητή, που χτίστηκε τον 2ο αι. μ.Χ., και ανοικοδομήθηκε 200 χρόνια αργότερα, η Ρωμαϊκή αγορά και το Ωδείο, που χτίστηκε το 1ο αι. μ.Χ., στη θέση παλαιοτέρου οικοδομήματος.  Στη βόρεια πλευρά του ωδείου βρίσκονται εντοιχισμένοι οι περίφημοι Νόμοι της Γόρτυνας, που σήμερα προστατεύονται από  πλινθόκτιστη κατασκευή.

Στα δυτικά του πραιτορίου υπάρχει ο ναός του Πυθίου Απόλλωνος, χτισμένος αρχικά τον 7ο αι. π.Χ., με πολλές αναδιαμορφώσεις.  Σώζονται επίσης το θέατρο, το αμφιθέατρο, δημόσια κρήνη, στάδιο, θέρμες, ο ναός του Ασκληπιού κι ο ναός των Αιγυπτίων θεών ,Ίσιδας και Σάραπη. 

Ο Ναός του Πυθίου Απόλλωνος και ο βωμός του.  Λειτουργούσε και μαντείο ως παράρτημα του Δελφικού.

Οι λίθοι επί των οποίων έχει χαραχθεί η Επιγραφή αρχικά βρίσκονταν σε κυκλικό μέρος (Πρυτανείο) της Αγοράς ή στον ναό του Πυθίου Απόλλωνος για να είναι προσιτό σε όλους.  Κατά την Ρωμαϊκή περίοδο το πρυτανείο αχρηστεύθηκε κι οι λίθοι χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του Ωδείου.  Όμως οι Ρωμαίοι είχαν αντιληφθεί την αξία της Επιγραφής κι έτσι φρόντισαν να μπουν οι λίθοι κατά την σωστή σειρά.  Οι Ρωμαίοι είχαν αντιγράψει τα ελληνικά πρότυπα όπως ο Δωδεκάδελτος Νόμος της Ρώμης του 5ου αι. π.Χ.  Οι νομοθετικές ρυθμίσεις της επιγραφής ίσχυαν και κατά την Ρωμαϊκή περίοδο.  Οι Ρωμαίοι τις περιοχές που κατακτούσαν επέτρεπαν στους κατοίκους να εφαρμόζουν  τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου.

Κατά την Βυζαντινή περίοδο στην Γόρτυνα κατασκευάστηκε (6ος-7ος αι. μ.Χ) μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Τίτου, μαθητή του Παύλου, ο οποίος ήταν ο πρώτος επίσκοπος της Κρήτης κι η Γόρτυνα η μητρόπολη όλης της Κρήτης. Διατήρησε την αίγλη της στη διάρκεια της πρώτης Βυζαντινής Περιόδου, μέχρι που καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς το 824 μ.Χ.

Η Δωδεκαδελτος Επιγραφή της Γόρτυνας στεγάζεται στο πλινθόκτιστο κτίσμα.  Στην αρχαιότητα βρίσκονταν στο Πρυτανείο της Αγοράς ή στον ναό του Πυθίου Απόλλωνος για να είναι προσιτό σ' όλους,
 

ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής Β ήρθαν στο φως οι πρώτες ρίζες του  Ελληνικού Δικαίου.  Ο όρος «Θέμις» απαντάται στα κείμενα της Γραμμικής Β. (Οuki te mi = ουχί θέμις = δεν επιτρέπεται).  Η λέξη «θέμις» σημαίνει τον κανόνα συμπεριφοράς που απέκτησε ισχύ κατ' έθος και όχι εξ αποφάσεως. Ο πληθυντικός  «θέμιστες» εσήμαινε αρχικά τις αποφάσεις των θεών, καθώς και τις δικαστικές αποφάσεις.

ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ –ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΟΥΒΡΟΥ

Οι αρχαίοι επίστευαν στην θεϊκή προέλευση των νόμων. «Νόμος απάντων βασιλεύς θνητών τε και αθανάτων».  Ο ίδιος ο Ζεύς υπαγόρευσε στον Μίνωα την νομοθεσία του.  Ο δε Λυκούργος εμπνεύστηκε από τον Απόλλωνα τους νόμους του.  Η ιδέα της δικαιοσύνης είχε  θεοποιηθεί.  Η Θέμις, κόρη του Ουρανού και της Γης συμβόλιζε την ηθική τάξη και το δίκαιον.  Τέκνο της Θέμιδος ήταν η Δίκη.  Η δε Νέμεσις ήταν τέκνο του Νυκτός και του Ωκεανού και απέδιδε σε καθένα την μερίδα που δικαιούται.

Στην αρχή οι νόμοι ήταν άγραφοι, όπως και τα έθιμα, δηλαδή υπήρχαν κανόνες ηθικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.  Θεματοφύλακες κι ερμηνευτές των νόμων ήταν το ιερατείο και οι άρχοντες.  Το φιλελεύθερο και εξερευνητικό πνεύμα των Ελλήνων απελευθέρωσε το Δίκαιο από τα δεσμά της θρησκείας.  Η έδρα της δικαιοσύνης μεταφέρθηκε από τους ναούς στην Εκκλησία του δήμου.  Αργότερα οι νόμοι άρχισαν να γράφονται.  Οι γραπτοί νόμοι απετέλεσαν τροχοπέδη στις αυθαιρεσίες του ιερατείου και των αρχόντων.  Ο 7ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως περίοδος των μεγάλων νομοθετών.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΑΣ

 

Στην αρχαία Κρήτη η γνώση των νόμων ήταν υποχρεωτική.  Οι άγραφοι νόμοι επέτρεπαν στους κυβερνήτες να ερμηνεύσουν τους νόμους κατά το δοκούν με συνέπεια την καταπίεση των πολιτών.  Αυτός ο λόγος οδήγησε στην συγγραφή των νόμων της Γόρτυνας ούτως ώστε οι πολίτες να γνωρίζουν τους νόμους και να  προστατεύουν αποτελεσματικά.

Για να γίνουν ευκολότερα κατανοητοί οι νόμοι (κώδικες) της Επιγραφής πρέπει ν' αναφέρουμε ότι το πολίτευμα της Γόρτυνας ήταν ολιγαρχικό.  Οι ανώτεροι άρχοντες ονομάζονταν «κόσμοι», ήσαν δέκα κι είχαν ετήσια θητεία.  Ο θεσμός αυτός θυμίζει τον Σπαρτιατικό.  Οι κόσμοι κυβερνούσαν την Γόρτυνα, ήσαν αρχηγοί στρατού, είχαν θρησκευτικά και δικαστικά καθήκοντα.  Μετά το τέλος της θητείας τους οι κόσμοι έπρεπε να λογοδοτήσουν για τη διαχείρισή τους κι αν κρίνονταν άξιοι γίνονταν δεκτοί στο τιμητικό σώμα της Βουλής.

Οι κάτοικοι της πόλεως διαιρούνταν σε 3 τάξεις.  Υπήρχε κατ' αρχήν η τάξη των ελεύθερων πολιτών αποτελούμενοι από Δωριείς αποίκους κι εγχώριους ευγενείς.  Μετά υπήρχε η τάξη των απεταίρων δηλ. αυτών που δεν ανήκαν στις τάξεις των πολιτών. Σ' αυτή την τάξη ανήκαν κι οι «περίοικοι».  Τέλος υπήρχαν οι δούλοι που αιχμαλωτίστηκαν στους πολέμους.  Οι δούλοι διακρίνονται σε δούλους του δημοσίου (μινώτες) κάτι σαν τους σημερινούς δημόσιους υπάλληλους και σε δούλους των ιδιωτών.  Ανάλογη διάκριση υπήρχε και στην Σπάρτη.  Στην Σπάρτη όμως οι είλωτες (δούλοι) καταπιέζονταν με συνέπεια να εξεγείρονται πολλές φορές ενώ στην Γόρτυνα καταπίεση  δεν υπήρχε και ούτε εξεγέρσεις δούλων.  Η Επιγραφή της Γόρτυνας περιέχει διατάξεις και για δούλους.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΓΡΑΦΗΣ

Η Επιγραφή της Γόρτυνας δεν αποτελεί κώδικα από την σύγχρονη νομοτεχνική έννοια αλλά η καταγραφή κανόνων για οδηγίες προς τους δικαστές και την καταπολέμηση της άγνοιας του Δικαίου.  Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την Επιγραφή με την σύγχρονη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ως μέσον δημοσιεύσεως των κανόνων του Δικαίου.

Στην κορυφή της πρώτης δελτίου της Επιγραφής είχε χαραχθεί η λέξη θεοί ως επίκληση στους θεούς, πιθανώς πρόκειται για την αντίληψη των αρχαίων στην θεϊκή προέλευση των νόμων ή για μια επίκληση της θείας ευλογίας στο νομοθετικό έργο. Πάντως κατά τις τότε αντιλήψεις οι θεοί προστάτευαν το σύνολο των πολιτών και όχι μόνο τους ηγεμόνες.  Η αναφορά του θείου είναι μια ελληνική παράδοση η οποία συνεχίστηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια και στη σύγχρονη εποχή.  Στα ελληνικά συνταγματικά κείμενα γίνεται προοίμιο επίκληση της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος. Ορισμένοι εκσυγχρονιστές θέλουν να καταργήσουν αυτό το έθιμο χιλιετιών, προσβάλλοντας την θρησκευτική συνείδηση του Ελληνικού λαού.

Στην Επιγραφή υπάρχουν ρυθμίσεις για τον γάμο και διαζύγιο που θυμίζουν τους σύγχρονους θεσμούς, όπως η συμφωνία των συζύγων για διαζύγιο (συναινετικό διαζύγιο, άρθρο 1441 του Αστικού Κώδικα).  Υπήρχε η διατροφή και η αποζημίωση όπως και σήμερα. Οι περιουσιακές σχέσεις μεταξύ των συζύγων είναι παραπλήσιες του ισχύοντος Αστικού Κώδικα άρθρο 1397.  Ο γάμος δεν επηρεάζει τα δικαιώματα των συζύγων επί της περιουσίας τους.

Η προνοητικότητα που είχαν για τις χήρες αποτελεί δείγμα του πόσο προχωρημένη ήταν τότε η κοινωνία.  Την δωρεά που θα κάνει ο σύζυγος στην γυναίκα του μπορεί αυτή να την λάβει μόνο αφού πεθάνει ο σύζυγος, άρα πρόκειται για δωρεά αιτία θανάτου.  Όλα τα κληρονομικά θέματα ρυθμίζονταν για την συνοχή και αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της γορτυνιακής κοινωνίας.

Όλα τα αρχαιοελληνικά συστήματα κληρονομικού δικαίου είχαν σκοπό την διατήρηση και ενίσχυση της οικογένειας με βάση την οικογενειακή περιουσία.  Ο θεσμός της διαθήκης ήταν άγνωστος σ' όλα τα δωρικά συστήματα Δικαίου.  Στο Αττικό Δίκαιο ο θεσμός της διαθήκης καθιερώθηκε από τον Σόλωνα.  Στον Κώδικα της Γόρτυνας βρίσκουμε την αρχή του κοινού ελληνικού κληρονομικού δικαίου.  Οι «κατιόντες» προτιμούνται από τους συγγενείς «εκ πλαγίου».  Στο Δίκαιο της Γόρτυνας για την εξ αδιαθέτου διαδοχή προβλεπόταν διαδοχή κατά γενεές με προτεραιότητα οι συγγενείς από την πλευρά του πατέρα.

Ο αειθαλής Ιερός Πλάτανος του Δία.  Κάτω από την σκιά του πλατάνου, ο Ζεύς ενώθηκε με την Ευρώπη και γεννήθηκε ο Μίνως, ο νομοθέτης και γενάρχης των Μινωϊτών. Ο Ιερός Πλάτανος ήταν άνω των 2000 ετών αλλά κάποιος το έκοψε πριν 200 χρόνια από τις ρίζες του φύτρωσε ο πλάτανος που βλέπουμε σήμερα

Στην Επιγραφή υπάρχουν χρηματικές ποινές που αφορούν σε διάφορα αδικήματα και θυμίζουν το σύγχρονο Αστικό Δίκαιο άρθρο 59 και 932 του Αστικού Κώδικα, χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη.  Το πρόστιμο καταβάλλεται στο θύμα και όχι στην πολιτεία.  Κατ' αρχήν απαγορευόταν η αυτοδικία και η παράνομη κατακράτηση προσώπων, περιουσιακών στοιχείων και δούλων.  Αξίζει να παρατηρήσει κάποιος ότι για την αυτοδικία η πολιτεία απαγορεύει στον δράστη ν' αναλάβει μόνος του την τιμωρία.  Αυτό αποτελεί δείγμα ευνομούμενης πολιτείας και η πρώτη μορφή της αντιλήψεως ότι η δίωξη του εγκλήματος ανήκει στην πολιτεία, αντίληψη που εκφράζεται στο σύγχρονο Ποινικό Δίκαιο.

Στην Επιγραφή της Γόρτυνας προβλέπονταν επίσης  ποινές για τον βιασμό, δείγμα του ότι και τότε υπήρχαν οι αρχές περί απολύτου σεβασμού της γενετήσιας ελευθερίας του ατόμου, βλέπε σύγχρονο Ποινικό Κώδικα άρθρο 336 - 353.  Ο νόμος επίσης τιμωρούσε όσους προσέβαλλαν δούλους.  Στην Γόρτυνα οι δούλοι ήταν λιγότερο «δούλοι» από τους δούλους των άλλων πόλεων. Αξιοσημείωτο είναι ότι υπήρχαν και διατάξεις που τιμωρούσαν την μοιχεία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εν συγκρίσει με άλλες νομοθεσίες όπως του Δράκοντος ή του Σόλωνος, των οποίων αποσπάσματα βρέθηκαν σε επιγραφές, η Επιγραφή της Γόρτυνας είναι πλήρης και αποτελεί τον πρώτο χρονολογικά κωδικοποιημένο νόμο της Ευρώπης και της Ελλάδας σηματοδοτώντας το τέλος της  πρωτόγονης νομοθεσίας και την αρχή της σύγχρονης.

Επιπλέον η Επιγραφή της Γόρτυνας αποτελεί τον πρώτο κώδικα δικαιωμάτων του ανθρώπου.  Σε πολλές περιπτώσεις οι ρυθμίσεις οικογενειακών σχέσεων και κληρονομικών θεμάτων διέπουν ακόμη και σήμερα τους αντίστοιχους κλάδους του ισχύοντος δικαίου.  Η ύπαρξη ενός τέτοιου κειμένου αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες αποδείξεις για την πρόοδο που είχε σημειώσει το ελληνικό πνεύμα εκείνη την εποχή.

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΤΑΝΟΣ -WWW.SCHIZAS.COM

ΠΗΓΕΣ

«Η Δωδεκάδελτος Επιγραφή της Γόρτυνας». Δημήτρη Σκιαδά.  Ελεύθερη Σκέψις

«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους».  Τόμος Γ2. Εκδοτική Αθηνών.

«Πλάτωνος Νόμοι».  Μετ. Κ. Φίλιππος, Πάπυρος

«Η μεγάλη Δωδεκάδελτος Επιγραφή της Γόρτυνας».  Έκδοση Δικηγορικού Συλλόγου Ηρακλείου, 1973